Γιατί βλέπουμε όνειρα τελικά;

Ένα μυαλό που κοιμάται ίσως να μην θεωρείται κατάλληλο για να κάνει σημαντικές σκέψεις, αλλά οι άνθρωποι μπορούν στην πραγματικότητα να επιλύσουν προβλήματα ενώ κοιμούνται.  

Και όχι μόνο αυτό, αλλά ένας από τους σκοπούς των ονείρων που βλέπουμε είναι να μας βοηθήσουν να βρούμε λύσεις σε ...προβλήματα που μας βασανίζουν τις ώρες που είμαστε ξυπνητοί.

Τα όνειρα είναι εξαιρετικά αληθοφανή αλλά συχνά παράλογα στη φύση τους.

Η θεωρία της Deirdre Barrett, ψυχολόγου στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, για τα όνειρα συνοψίζεται στο εξής: «Τα όνειρα είναι ουσιαστικά σκέψεις, αλλά σε μία ελαφρώς διαφορετική κατάσταση από αυτή που είναι όταν έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά. Ο λόγος που ονειρευόμαστε είναι ένα μυστήριο του μυαλού. Σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν είμαστε, είτε δηλαδή κοιμόμαστε είτε είμαστε ξυπνητοί, εξακολουθούμε να ασχολούμαστε με τα ίδια προβλήματα.» Αν και τα όνειρα προέκυψαν αρχικά για διαφορετικούς λόγους, ενδεχομένως να διαμορφώθηκαν με τα χρόνια ώστε να επιτελούν διπλό έργο: να βοηθούν τον εγκέφαλο να επαναλειτουργήσει και να επιλύουν προβλήματα.

Όνειρα και εξέλιξη

Μία θεωρία για την επεξήγηση των ονείρων ή οποιαδήποτε ανθρώπινη συμπεριφορά, χρειάζεται να λάβει υπόψη της την εξέλιξη. Πολλές όμως πρώιμες θεωρίες για τα όνειρα είτε δεν είχαν λάβει υπόψη τους την εξέλιξη, είτε έρχονταν σε πλήρη αντίθεση.

Για παράδειγμα, ο Sigmund Freud υποστήριξε πως τα όνειρα υπάρχουν για να εκπληρώνουν τις επιθυμίες μας. Μία όμως τέτοια ικανοποίηση σε έναν φανταστικό κόσμο θα μας βοηθούσε ελάχιστα στο να προσαρμόσουμε τα ένστικτά μας στον φυσικό κόσμο, που είναι ένα βασικό κομμάτι της εξέλιξης.

Άλλοι υποστήριξαν πως τα όνειρα είναι περισσότερο μία παρενέργεια του κύκλου του ύπνου. Τα όνειρα συνήθως συμβαίνουν στον ύπνο REM (ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών). Σε αυτή την κατάσταση συμβαίνουν διάφορες λειτουργίες: ξεκουράζεται ένα τμήμα του εγκεφάλου και αναπληρώνονται τα χημικά του εγκεφάλου, όπως οι νευροδιαβιβαστές.

Αυτό οδήγησε ορισμένους να υποστηρίξουν πως τα όνειρα υπάρχουν απλά επειδή υπάρχει ο ύπνος REM. O ψυχολόγος Steven Pinker παρομοίασε κάποτε τα όνειρα με την προφύλαξη οθόνης των υπολογιστών, λέγοντας χαρακτηριστικά πως «δεν έχει ιδιαίτερη σημασία το περιεχόμενο, αρκεί να είναι ενεργά κάποια τμήματα του εγκεφάλου.»

Παρόλα αυτά, η Barrett διαφωνεί. «Η γνώμη μου είναι πως η εξέλιξη δεν πάει στράφι και όταν τα πράγματα εξελίσσονται για έναν σκοπό, τότε δεν συνεχίζουν με τα χρόνια να επιτελούν μόνο αυτό το σκοπό, αλλά παίρνουν και οτιδήποτε άλλο μπορεί να τους φανεί χρήσιμο στην εξέλιξή τους.

Επιπλέον, πρόσθεσε πως ο ύπνος REM υπάρχει εδώ και 220 εκατομμύρια χρόνια, από τότε δηλαδή που εξελίχθηκαν τα θηλαστικά. «Όσο περισσότερο καιρό υπάρχει κάτι στην εξελικτική ιστορία, τόσο πιο πιθανό είναι να έχει αποκτήσει και άλλες λειτουργίες.

Επίλυση προβλημάτων

Η Barrett μελέτησε την επίλυση των προβλημάτων στα όνειρα για πάνω από 10 χρόνια και κατέγραψε πολλά παραδείγματα του φαινομένου.

Σε ένα πείραμα, η Barrett ζήτησε από φοιτητές να επιλέξουν ένα πρόβλημα και να προσπαθήσουν να το επιλύσουν στο όνειρό τους. Τα προβλήματα δεν ήταν δύσκολα. Ουσιαστικά ήταν αρκετά εύκολες ερωτήσεις, τις οποίες οι φοιτητές δεν είχαν λύσει ακόμα. Οι φοιτητές επικεντρώνονταν στο πρόβλημα κάθε βράδυ πριν πέσουν για ύπνο. Στο τέλος της εβδομάδας, περίπου οι μισοί φοιτητές είχαν ονειρευτεί το πρόβλημα και περίπου το ¼ εξ αυτών ονειρεύτηκαν και τη λύση.

Έτσι λοιπόν, τουλάχιστον στις περιπτώσεις που τα προβλήματα είναι σχετικά εύκολα, κάποιοι μπορούν να τα λύσουν στον ύπνο τους.

Η Barrett μελέτησε εκτενώς την επιστημονική και ιστορική βιβλιογραφία, ψάχνοντας για παραδείγματα προβλημάτων που επιλύθηκαν στα όνειρα.

Βρήκε παραδείγματα κάθε είδους προβλήματος που επιλύθηκε στα όνειρα, από μαθηματικά προβλήματα μέχρι καλλιτεχνικά. Πολλά, όμως, σχετίζονταν με προβλήματα που απαιτούσαν από τα άτομα να φέρουν κάτι στο νου τους, όπως ένας εφευρέτης έχει στο νου μία νέα συσκευή.

Η άλλη μεγάλη κατηγορία προβλημάτων, που επιλύθηκαν στα όνειρα, συμπεριελάμβανε «όνειρα όπου η κοινά αποδεκτή κρίση είναι εντελώς λάθος σε ότι αφορά στην προσέγγιση του προβλήματος,» σύμφωνα με την Barrett.

Τα όνειρα μπορεί να εξελίχθηκαν για να μπορούμε να λύνουμε προβλήματα που εμπίπτουν στις δύο αυτές κατηγορίες.

«Τα όνειρα και ο ύπνος REM είναι ουσιαστικά επιπλέον χρόνος σκέψης, επομένως δυνητικά οποιοδήποτε πρόβλημα μπορεί να λυθεί κατά τη διάρκειά τους, αλλά πρόκειται για χρόνο σκέψης που είναι πολύ οπτικός και με ελάχιστους συσχετισμούς, επομένως εξελιχθήκαμε για να τον χρησιμοποιούμε και να λύνουμε τέτοιου είδους προβλήματα.»