Τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε;

Τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε; Πως αντιδρά το σώμα και ο νους μας την συγκεκριμένη στιγμή; Τι δηλώνουν άνθρωποι που ισχυρίζονται πως είχαν επιθανάτια εμπειρία; Ο Δρ. Sam Parnia, του Ιατρικού Κέντρου του Cornell στη Νέα Υόρκη, είναι ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στην επιστημονική έρευνα του θανάτου και δίνει απαντήσεις.
Πρόσφατα ο Parnia και οι συνεργάτες του στο ερευνητικό έργο που αφορά την ανθρώπινη συνείδηση ανήγγειλαν την πρώτη τους μεγάλη επιχείρηση: μια εξερεύνηση διάρκειας τριών χρόνων στους βιολογικούς παράγοντες που σχετίζονται με τις εξωσωματικές εμπειρίες (OBOE Out of Body Experiences). Η έρευνα που είναι γνωστή ως ‘AWARE’ (AWAreness during REsuscitation συνείδηση κατά τη διάρκεια νεκρανάστασης) περιλαμβάνει τη συμμετοχή 25 μεγάλων ιατρικών κέντρων στην Ευρώπη, στον Καναδά και στις Ηνωμένες Πολιτείες και θα εξετάσει περίπου 1500 επιζώντες από καρδιακή προσβολή. Το TIME μίλησε με τον Parnia για τις πηγές της έρευνάς του, για το σκεπτικό του και τη διαφορά μεταξύ του νου και του εγκεφάλου.

• Τι είδους μέθοδοι θα χρησιμοποιηθούν στην έρευνα για την προσπάθεια να διερευνηθούν οι ισχυρισμοί των ανθρώπων για επιθανάτιες εμπειρίες;

Όταν η καρδιά σου σταματάει να χτυπά, ο εγκέφαλος δεν τροφοδοτείται με αίμα. Κι έτσι, αυτό που συμβαίνει είναι ότι μέσα σε περίπου 10 δευτερόλεπτα η εγκεφαλική δραστηριότητα, όπως θα φανταζόταν κανείς, σταματάει. Ωστόσο, και αρκετά παράδοξα, 10% ή 20% των ανθρώπων που επαναφέρονται στη ζωή μετά από μια τέτοια περίοδο, που μπορεί να διαρκεί λίγα λεπτά ή ακόμα και μια ώρα, θα αναφέρουν ότι ήταν συνειδητοί. Το σημείο κλειδί είναι λοιπόν, το εάν αυτή τους η εμπειρία είναι πραγματική ή ένα είδος ψευδαίσθησης. Ο μοναδικός τρόπος για να το βρούμε αυτό είναι να υπάρχουν εικόνες που να είναι ορατές μόνο από το ταβάνι και από πουθενά αλλού, γιατί οι άνθρωποι που έχουν βιώσει μια τέτοια εμπειρία ισχυρίζονται πως μπορούν να παρακολουθούν τα πάντα από το ταβάνι. Έτσι, εάν βρούμε έναν αριθμό από 200 ή 300 ανθρώπους που είναι όλοι κλινικά νεκροί και που θα έχουν επιστρέψει από την κατάσταση αυτή αναφέροντάς μας τι κάναμε την ώρα εκείνη και εάν επίσης έχουν καταφέρει να δουν τις εικόνες αυτές, αυτό θα επιβεβαιώσει το ότι η συνείδηση εξακολουθούσε να υπάρχει ακόμα και όταν ο εγκέφαλος δεν λειτουργούσε.

• Πως σχετίζεται αυτή η έρευνα με την αντίληψη της κοινωνίας για το θάνατο;

Οι άνθρωποι κατά κανόνα αντιλαμβάνονται το θάνατο σαν τη βίωση μιας στιγμής: είτε είσαι ζωντανός, είτε είσαι πεθαμένος. Και αυτός είναι ο κοινωνικός προσδιορισμός που έχουμε. Αλλά ο κλινικός προσδιορισμός που χρησιμοποιούμε βασίζεται στην παύση της λειτουργίας της καρδιάς, των πνευμόνων και συνεπώς στην παύση της εγκεφαλικής λειτουργίας. Όταν οι γιατροί φωτίζουν την κόρη του ματιού ενός ανθρώπου θα δουν ότι δεν υπάρχει το αντανακλαστικό της κόρης (αυτόματη συστολή της κόρης του ματιού όταν εκτίθεται σε μεγάλη ποσότητα φωτός). Το αντανακλαστικό αυτό ρυθμίζεται από το στέλεχος του εγκεφάλου, μια περιοχή που μας κρατάει ζωντανούς. Εάν δεν λειτουργεί, αυτό σημαίνει πως και ο ίδιος ο εγκέφαλος δε λειτουργεί. Σ’ αυτό το σημείο θα καλούσα μια νοσηλεύτρια στο δωμάτιο για να πιστοποιήσω ότι ο ασθενής είναι νεκρός. Πριν από 50 χρόνια, οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να επιβιώσουν μετά από αυτό το σημείο.

• Πως αντικρούεται από την τεχνολογία η αντίληψη ότι ο θάνατος είναι μια στιγμή;

Σήμερα έχουμε τεχνολογία που είναι τόσο ανεπτυγμένη που μπορούμε να φέρουμε ανθρώπους πίσω στη ζωή. Υπάρχουν φάρμακα που έχουν αναπτυχθεί αυτή τη στιγμή και που μπορούν πραγματικά να επιβραδύνουν τη διαδικασία της καταστροφής των εγκεφαλικών κυττάρων και του θανάτου. Φαντάσου πως έχεις μπροστά σου έναν ασθενή που η καρδιά του μόλις σταμάτησε. Αυτού του είδους τα φάρμακα θα μπορούσαν να επιβραδύνουν τις διαδικασίες έτσι ώστε οι βλάβες που θα εξελισσόντουσαν σε μια ώρα να χρειάζονται πάνω από δύο ημέρες.
Αλλά τι συμβαίνει τη στιγμή εκείνη στο άτομο; Τι πραγματικά γίνεται; Επειδή υπάρχει ελλιπής αιμάτωση τα κύτταρα μπαίνουν σε μια διαδικασία προσπάθειας να κρατηθούν ζωντανά. Μέσα σε περίπου πέντε λεπτά θα αρχίσουν να καταστρέφονται ή να υφίστανται αλλαγές. Μετά από περίπου μια ώρα η βλάβη είναι τόσο μεγάλη που ακόμα κι αν επανεκκινήσουμε την καρδιά και αντλήσουμε αίμα, ο άνθρωπος δε θα μπορεί πλέον να είναι ζωντανός γιατί τα κύτταρά του θα έχουν αλλάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Και στη συνέχεια τα κύτταρα εξακολουθούν να αλλάζουν έτσι ώστε μέσα σε δύο μέρες το σώμα αποσυντίθεται. Έτσι, δεν είναι απλά μια στιγμή, αλλά μια διαδικασία που στην πραγματικότητα ξεκινάει όταν η καρδιά σταματά και συνεχίζει στη σταδιακή διάλυση του σώματος και την αποσύνθεση όλων των κυττάρων. Ωστόσο, αυτό που έχει σημασία είναι το εξής: Τι συμβαίνει στο νου του ανθρώπου που πεθαίνει; Τι συμβαίνει στη συνείδηση κατά τη διάρκεια του θανάτου; Παύουν ο νους και η συνείδηση αμέσως μόλις σταματάει η καρδιά, στα πρώτα 2 δευτερόλεπτα, στα πρώτα 2 λεπτά ή πότε; Διότι γνωρίζουμε ότι τα κύτταρα υφίστανται διαρκώς αλλαγές στο διάστημα αυτό. Δε γνωρίζουμε όμως τι πραγματικά γίνεται με το νου και τη συνείδηση.

• Πως ήταν η πρώτη σας συνομιλία με κάποιον που είχε αναφέρει εξωσωματική εμπειρία;

Ανοιχτόμυαλη και ιδιαίτερα ταπεινή. Γιατί αυτό που βλέπεις πρώτα από όλα είναι ανθρώπους γνήσιους που δεν αποζητούν κάποιου είδους δημοσιότητα ή προσοχή. Σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν καν αναφέρει σε κανέναν άλλον για την εμπειρία τους αυτή, γιατί φοβούνται για τη γνώμη των άλλων. Έχω περίπου 500 περιπτώσεις ανθρώπων που συνομίλησα μαζί τους από τότε που άρχισα να ερευνώ το θέμα αυτό εδώ και 10 χρόνια. Οι εμπειρίες χαρακτηρίζονται από συνοχή και συνέπεια και αληθοφάνεια αυτών που περιγράφουν. Κατάφερα να μιλήσω με γιατρούς και νοσηλευτές που ήταν παρόντες και που ανέφεραν πως οι ασθενείς αυτοί τους είπαν ακριβώς τι είχε συμβεί και δεν μπορούσαν να το εξηγήσουν. Αναφέρομαι σε κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις στο βιβλίο μου ‘Τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε’ γιατί ήθελα οι άνθρωποι να ενημερωθούν και για τις δύο οπτικές γωνίες, όχι μόνο την πλευρά του ασθενή αλλά κι αυτή του γιατρού, και να δω πως είναι για έναν γιατρό να έχει έναν ασθενή που γύρισε πίσω και που μπορεί να του διηγηθεί τι βίωσε. Υπήρχε ένας καρδιολόγος με τον οποίο μίλησα και ο οποίος μου εξομολογήθηκε πως δεν είχε μιλήσει για το θέμα αυτό με κανέναν άλλο, γιατί δε μπορούσε να βρει μια εξήγηση για το πώς ο ασθενής μπορούσε να εξιστορήσει με κάθε λεπτομέρεια τι έβλεπε και τι άκουγε την ώρα που δε βρισκόταν στη ζωή.

• Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει τέτοια αντίδραση σε έρευνες όπως αυτή που κάνετε;

Γιατί σπρώχνουμε τα όρια της επιστήμης, εργαζόμενοι ενάντια σε υποθέσεις και αντιλήψεις που είναι παγιωμένες. Πολλοί άνθρωποι επιμένουν στην άποψη πως όταν πεθαίνει κανείς, πεθαίνει και αυτό είναι. Ο θάνατος είναι μια στιγμή και μπορείς να διακρίνεις ότι είσαι ζωντανός, αλλιώς είσαι πεθαμένος. Όλες αυτές οι απόψεις δεν είναι αναγκαστικά επιστημονικά έγκυρες, αλλά αποτελούν κοινωνικές αντιλήψεις. Εάν κοιτάξεις πίσω στα τέλη του 19ου αιώνα, οι φυσικοί της εποχής εκείνης εργαζόντουσαν με τη νευτώνεια μηχανική και νόμιζαν πως είχαν όλες τις απαντήσεις για το τι συμβαίνει στο σύμπαν. Όταν κοιτάζουμε τον κόσμο γύρω μας, η νευτώνεια φυσική είναι απόλυτα επαρκής. Εξηγεί τα περισσότερα πράγματα που αντιμετωπίζουμε. Αλλά μετά ανακαλύφθηκε πως όταν παρατηρείς την κίνηση σε μικροσκοπική κλίμακα (σε υποατομικό επίπεδο) οι νόμοι του Νεύτωνα δεν εξακολουθούν να εφαρμόζονται. Χρειαζόταν μια νέα φυσική και τελικά καταλήξαμε με την κβαντική φυσική. Προκάλεσε μεγάλη αμφισβήτηση, ακόμα και ο ίδιος ο Αϊνστάιν δεν την πίστευε.
Τώρα, εάν στραφούμε στο νου, στη συνείδηση και στον εγκέφαλο, η υπόθεση ότι ο νους και ο εγκέφαλος είναι το ίδιο πράγμα είναι εντάξει για πολλές περιστάσεις, γιατί στο 99% των περιπτώσεων δεν μπορούμε να τα διαχωρίσουμε, λειτουργούν συγχρόνως. Αλλά υπάρχουν και κάποια ακραία παραδείγματα, όπως όταν ο εγκέφαλος σταματάει να λειτουργεί, που βλέπουμε πως αυτή η υπόθεση μπορεί να μην είναι τελικά αληθής. Έτσι, χρειαζόμαστε μια νέα επιστήμη, όπως η κβαντική φυσική κάλυψε τα κενά που άφηνε η νευτώνεια. Με τη δική μας έρευνα, για πρώτη φορά, έχουμε την τεχνολογία και τα μέσα για να ερευνήσουμε το τι συμβαίνει στη συνείδηση με το θάνατο. Να δούμε τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε. Υπάρχει κάτι από εμάς που συνεχίζει;